ESPERANZA AGUIRRE ETA ERREGEA, AVILAREN ALDE

1997ko azaroaren 27a zen. Orduko Kultura ministroa gonbidatu genuen Eusko Ikaskuntzaren Kongresuan parte hartzera, lehen aldiz bideokonferentzia bidez konektatuta, hainbat hiritan aldi berean egiten ari zena. Konexio horietako bat Madril-Gasteiz izan zen. Esperanza Aguirrek presiditu zuen mahaia Ministerioko areto batean, eta pantailaz bestaldean Félix Ormazabal Arabako diputatu nagusia zegoen,  Kongresuaren Gasteizko egoitzan.

Ordurako, Esperanza Aguirre ezaguna zen jendaurreko agerraldietan zentzurik gabeko gauzak esateagatik, eta guk, antolatzaileok, apustu moduko bat ezarri genuen gure artean ministroaren hitzaldian lehenengo inkoherentzia nork antzemango.

Ez genuen denbora asko itxaron behar izan, hasierako agurrean, Agirre andrea Félix Ormazabali zuzendu baitzitzaion Ávilako diputatu nagusi gisa. Eta ez zuen hutsegitea nabaritu —behintzat, ez zuen barkamenik eskatu—, nahiz eta garbi zegoen “estudios vascos”en ekitaldi batean zegoela.

Gogoratu nuen anekdota Espainiako erregeak lehengoan Gasteizen berriro ere Ávila aipatu zuela jakin nuenean, Arabako beste diputatu nagusi bati, Ramiro Gonzalezi, zuzendu zitzaionean. Eta dakidanez, borboia ez zen bere akatsaz konturatu ezta hutsa zuzendu ere, behintzat publikoki.

Espainiako kultura ministroa eta erregea. Zein pertsonaiak!

Argazkia: JMVM

LIBURUETAN DAGO IRAULTZA

Gazte asko harrituta geratuko lirateke jakingo balute zein azkar kontsumitzen dugun adinekook literatura, etxeko
liburutegiaren apal batean ahaztuta dagoen liburuan, edo  bere garaian hunkitu gintuen testua berreskuratuta emozio berrien bila. Edo baita irakurgai berrietara hurbilduz ere. Liburuak jarrerak aldatzeko palanka dira, ezagutza maila altuagoetara abiatzeko jauzi-oinarriak, eta, batez ere, hazteko gogoz, bizitzak etengabe ezartzen digun zama arintzeko aukeraren bila gabiltzanontzako bake-babeslekua.

Voltairerekin ados nago liburuek arrazoia, tolerantzia eta pentsamendu askatasuna sustatu behar dituztela dioenean, dogma finkatuak zalantzan jartzeraino. Nik esango nuke, batez ere, ortodoxiatik ihes egiteko balio behar digutela. Eta esaten dudanak kontraesankorra dirudi historian gehien irakurri diren liburuak ortodoxiaren paradigmak direla kontuan hartzen badugu: Biblia eta Korana, eta hurbil jarraitzen dien Torah.

Liburuek irekiagoak, malguagoak egin gaitzakete. Baldintza bakarrarekin: adimen irekiarekin hurbiltzea. Beti iruditu zait liburuetan dagoela iraultza. Adinak erlatibistago bihurtu nau; beraz, iraganeko beldur asko lurrundu zaizkit, eta sentsazioak eta emozio berriak gordetzeko leku asko daukat.

Argazkia: creandoutopías

SASOIKO TOKIKO PRODUKTUAK

Udazkenaren etorrerak atzean uzten ditu ohitura desberdinak gure eguneroko bizitzako alderdi askotan. Horietako bat gure elikadura da.

Abuztuan angurri bat jatea ez da azaroan egitea bezalakoa, nahiz eta fruta hori akaberaino maite dezakegun. Uztaileko egun bero batean babarrun-gisatu bat jatea ez den bezala. Dena bere sasoian... edo behintzat hori ikasi genuen haurtzaroan, eta arrazoiren bat izango da horretarako. Orain harrituta gaude lekak merkatuan urte osoan zehar eros daitezkeela ikustean, eta gauza bera gertatzen da itsaskiekin, "r" bat zuten gaztelerazko egutegiko hilabeteetan bakarrik jan zitezkeela uste izan genuen moduan.

Gaur egun, oinarrizko elikagaiak eta ez hain oinarrizkoak mundu osotik iristen dira guganaino hozkailu ontzietan. Horrek merkataritza-katean dituen ondorio guztiak dakartza, ingurumen- eta klima-inpaktua barne. Eta gatazkak sortzen dira, sasoiko bertako produktuen kontsumoa defendatzen eta eskatzen duten ahotsekin, horrek ekoizle hurbilei mesede egin gura dielarik.

Eta hori guztia egia izateaz gain zilegi dugu. Arazoa da gai garen zero kilometroko marka lehenesten duen merkataritza-sistema bat artikulatzeko, edozein lekutatik datozen inportazioen aurkako ahaleginean. Hori, eta, noski, hiritar arrunton ohituren aldaketa bat behar dela, tokiko eta sasoiko produktuak kontsumitzeko, eta ez nago ziur prest gauden horretarako. Horri gehitu behar zaio mundu osoko egungo egoera kaotikoren erantzule diren korporazioek erakusten duten aparteko indarra.

Nik pertsonalki, bertako eta sasoiko produktuak kontsumitzera itzuli nahiko nuke, ekonomikoki inor galtzaile atera gabe. Utopia al da hori?

Argazkia: wikipedia

BALIOAK HORTXE DAUDE

 

Duela gutxi lagunekin bilduta, eztabaidatzen ari ginen kristau ingurune batean hazi izanak —ezusteko eta zulo ezatsegin ugarirekin— gure ingurunetik desagertzeko zorian dauden balio sorta bat eman ote zigun. Zuzentasuna, xumetasuna, errespetua, egiarekiko lerrokatzea, diziplina, elkartasuna… ezinbestekoak ziren gure mundu honetan ibiltzeko, eta oraindik ere ezinbestekoak direla iruditzen zaigu. Desagertzeko arriskuan daudela?

Nik ez dut hori ikusten. Uste dut bizitzarekiko jarrera positibo horiek ez direla kristautasunaren esklusiboak. Aitzitik, giza balioak espezie-atributu gisa eman zizkigutelakoan nago, bizi garen testuinguru sozial, erlijioso eta kulturala edozein dela ere. Balioak eta akatsak unibertsalak dira eta gure azalean tatuatuta eramaten ditugu. Beste kontu bat da gaur egungo gizartea geure burua aztertzeko betebeharra ahazten ari ote den eta tatuajeaz erreparatuko balitz jasango lukeen kolpetik ihes egiten saiatzen ari dela kontzienteki.

Balioak hor daude, baina praktikatu egin behar dira. Guztiok dugu gure kontzientzia aztertzeko betebeharra, gure itsasontziaren lemaren kontrola hartu ahal izateko, beste nabigatzaileekin talka egitea saihestuz. Ez da zaila; egin behar da.

Argazkia: JMVM

CUPERTINOTIK ALDENDUZ

Jakina, Applek bere marketin politika propioa du, eta ez naiz orain Uribarri Ganboa herri txiki honetatik etorriko, dirua irabazteko makina estatubatuar boteretsu honen pentsamoldea aldatzera. Oso litekeena da, beren IA guztiarekin, ez jakitea non dagoen leku hau. Baina ez nadin desbidera.

Hamabost urte baino gehiago daramatzat iPhone erabiltzen, bezero-hornitzaile harreman nahiko konplexua izanik. Ezin da esan bisitatu behar izan ditudan hainbat denda ofizialetan topatu ditudan saltzaileak bertutearen eredu direnik. Areago, gaitasunen baten faltan zeuden.

Duela egun batzuk, telefonoa lehertu egin zitzaidan; funtzionatzeari utzi zion. Hiriburura joan nintzen matxuraren arrazoia galdetzera. Ia aurpegira begiratu gabe, esan zidan komertzialak: 450 euro gehi BEZa.

Alde egin nuen haserre eta nire etxe ondoan pakistandar batzuek ireki berri duten denda batera joan nintzen. Gailuaren sintomak antzeman ondoren, esan zidaten: pieza hautsia ei dauka, 45 euro.

Arrisku bat hartzen ari nintzen, banekien: Appleren "bermea" haustear nengoen. Eta zertarako balio izan dit orain arte? galdetu nion neure buruari. Eta bigarrenez pentsatu gabe, kontratu teorikoa hautsi nuen: Apple oroxurgatzaile garesti horretatik askatu nintzen.

Bestearengandik desberdina izateko nahiarekin giza ergelkeria sendotzen ari denak ehunka mila lanpostu sortu ditu mundu osoan, kontsumitzailearentzat askoz prezio merkeagoan eskainiz ordeztezinak ordezkatzeko prest. Argi daukat: telefonoa oraindik erabilgarri dagoen bitartean, Pakistangoekin jarraituko dut. Gero, bizirik banaiz, ez dut iPhone bat erosiko. Bye, bye Cupertino!

ZERU PARTIKULARRAK

Ez dakit existitzen den, baina deskribatzeko edo margotzeko aukera dagoenez, nik behintzat garbi daukat. Gaur goizean nire begiekin ikusi dut, eta ordutik nire baitan eta paperean jasotzen saiatzen ari naiz.

Uribarri Ganboan zehar nabigatzen ari nintzen, belak guztiz irekita, eta kanabera uretara luzatua, arrainen batek tenk egingo ote esperantza amaigabean.

Une labur batean, zerua ikusi dut, nire zerua. Eta berriro erreproduzitzen saiatu naiz, baina haizearen norabidea eta nire kanaberaren kurbadura ez ziren berdinak. Ikusi egin dut... baina desagertu egin da.

Ziur nago hura zela nire betikotasunerako aukeratuko nukeen zeru zatia. Baina berehala konturatu naiz ez zela %100ean egokituko nire maiteen zeruarekin, urruti joan gabe belaontzian nirekin zeuden bi bilobenekin. Beste era batera esanda, zerua oso gauza berezia dirudiela, amesten duen pertsonaren gustura egokitua, eta pertsona bakoitzak berea du, ez baitira bi amets berdin. Bikoterik sutsu eta maiteminduenak ere ez lirateke gai izango betiko zeruko espazio bera definitzeko.

Iruditzen zait mundu honetan ameslari izan diren bezainbeste lursail txikitan banatuta dagoela zerua, eta hori ez dator bat haurtzaroan irakatsi zidaten doktrinarekin, jende on guztiak espazio berera bilduko zirenekoa. Nik, behintzat, ez dut horretan sinetsi nahi. Gizateria sortzeko erabilitako formula errepikatzea litzateke... eta ongi ikusi dugu zer bihurtu den hura.

Ez dut beste aukerarik nabigatzen jarraitzea baino, ea berriro agertzen zaidan.

Argazkia: JMVM

ADIMEN ARTIFIZIALAREN BIDE BIHURRIETATIK

Termino gutxi izango dira, euren esanahiari buruzko ezagutza faltagatik, haien benetako irismenaz kezka handiagoa eragiten digutenak. Adimen Artifizialaz ari naiz, harrapatu gaituen benetako zulo beltz bat, giza portaeraren infinituan desagertu arte xurgatzeko arriskua duena.

AAren errealitatea den labirintoan murgildu nauen liburu bat irakurtzeko aukera izan berri dut. Adiskidantza luzeak lotzen gaituen bi zientzialarik idatzi dute. Felipe Gomez-Pallete eta Paz de Torres dira, eta adimen artifizialaren bideen analisi zehatza aurkezten dute "Ez utzi zuhaitzek basoa ikustea eragozten" liburuan.

Antonio Garrigues Walkerrek hitzaurrean dioen bezala, egileak ahalegindu dira, beren ezagutza guztiarekin —gutxi ez dena—, jokoan dauden interes izugarrien eta borrokatzeko prest dauden pertsona eta erakundeen faltaren aurkako antidoto gisa iraultza kultural eta etiko baten beharraz ohartarazten. Felipek eta Pazek AAren mugak ulertzeko bideko korapiloen inguruan ohartarazten gaituzte, gogoraraziz grabitatearen efektuak ezagutzen ditugula —sagar erortzailearen kasua—, baina oraindik ez dakigula zer den grabitatea.

Beraz, liburua dei bat da ingeniarien, filosofoen, abokatuen, hizkuntzalarien eta abarren esku esklusiboetan ez uzteko AA, baizik eta gizartearen parte-hartze aktiboa eskatzeko, herritarren partaidetzarik gabe apustua.. eta etorkizuna galtzeko arriskua dugula jakitun garenon guztiok inplikatuta. Gizarteak erabaki ausartak hartuz bakarrik begira diezaiokegu itxaropenez adimen artifizial deiturikoaren garapenari, bigarren mailan inoiz baztertu behar ez den adimen naturalaz jantzita dauden pertsonek diseinatu eta praktikan jarri beharko baitute, munduak mundu izaten segituko badu.

ALIENIGENEI DEIKA

Lurrera hurbiltzeko gai izango al dira alienigenak?. Edo, hobeto esanda, ausartuko al dira etortzen? Ez dut uste Gasteizko Ikasbide ikastolako ikasle ohi ospetsuarengana joan behar denik estralurtarrekiko bitartekaritza egiteko, iruditzen baitzait sasi-zientzialari dibulgatzaile atzerakoi akaberakoak iparra galdu duela eta doan bidetik nekez hel liteke haiengana. Baina ez da kezkatu behar gaituen zerbait, telebistako igarlerik ezean beste mundu batzuetako balizko bisitarien aurrean ordezkatuko gaituen norbait egongo baita.

Garrantzitsuena da gure erreguak entzun eta uler ditzatela, zentzu guztietako suntsipen-olatuak planetan bere zantzoak markatuz utzi gaituen biluztasunik beldurgarrienetik adierazita. Kanpoalde sideraleko jaun/andre txit argiak -generoa kontuan izanda, badaezpada ere: xurga gaitzazue, eta zuen aginduetara jartzeko prest geundeke. Ez lukete zuen taldeburuek hemengoek baino okerrago egingo. Salba gaitzazue gainean dugun hondamenditik. Jartzen dugun baldintza bakarra justiziaren aurrean denok berdinak garela dioen esaera ospetsua betetzea da. Gainerakoak, berez, etorriko dira.

Beldur naiz, dena den, bizi garen munduaren noraeza - emozio-noraezaz ari naiz, ez lur-ardatzaren aldaketa hipotetikoaz- hain abiadura eta sakonera handikoa denez, beste galaxietako buru pentsalariak kikilduko ote diren, trumpetalari ilehori sheriff-aren eta bere morroi pistoladunen aurrean agertzeko ausardiarik gabe. Estralurtarrak bai, baina ez ergelak.

DOLCE FAR NIENTE

Ezertxo ere ez nekien Stanis (horrela idazten zuen lagunentzat bere izena) Furundarenari buruz, “Deitzak” bere liburuxka irakurri arte. Berrogeita hamar urte zeramatzan Tolosako Lopez de Mendizabalen moldiztegian argitaratutako aleak nire liburutegian, eta aurtengo udako arratsalde sargoritsu batean eskuetaratu nuen bere arasatik. Hausnarketatxo apalak dira “Deitzak”, amodiozkoak gehien bat, baina bada bat “Dolce far niente” lerroburuarekin, eta biziki gustatu zait.  Horregatik, nire irakurleekin partekatu nahi dut.

Furundarenak bere bizimodua azaltzen digu zenbait lerro bakanetan, argi eta garbi, goizetik gauera arteko bere jarduna nolakoa den zehaztuz. Estilo zuzenaz idazten du, besteak beste mediku bere ofizioaren berri eskaintzen digula San Kosme eta San Damianen gaineko erreferentzia egitean. Piano jotzea ere atsegin zuela, eta adiskideekin berba egitea, eta paseatzea… Irakur diezaiogun:

Beste batzuek esan dute, nik baño len, asko ikusidunak asko dula ikasten. Nik ikusiyaz, benetan zen dan, gertatutzen jarri naiz ni ere, nire bizi modua abestutzen.

Ara lau itzetan nire bizitza, nola detan eramaten, jarriya bere ordukin, hemen:

Bederatzitan, kafe-esniarekin artzen.

Amarretan, San Kosme eta San Damian-eren ogibideakin txanponak irabazten.

Amabitan, nire emazte biguñ, legunan ondoan, baburrunak jaten.

Baskaldu ondoren, nire Pianotxuari bere kolkotxotik otsezti biotz mugi zaliak ateratzen. Berritxuketa batzuek Parnasoko Apoloren alabakin egiten, eta gero ibilketatzen.

Bederatzitan, afaldu, eta lo ederki egin ondoren, gaur atzo bezela, biyar gaur bezela. Beti izan dedila olashen. Amen.

Liburuxkaren irakurketatik ondorioztatu dut Stanis tolosarra zela, eta datu horrekin behin “ezer ez egitearen dultzia” hausnarketatxoaz jabetuta, instantean etorri zait izaera berdineko beste tolosar baten irudia, asko-asko maite izan nuena, eta gogoratu dut nire adiskide hark zioen bezala tolosar nortasuna gauza aparta dela. Nolako parea, Furundarena eta Garmendia! Juanito, besarkada bero bat, eta goraintziak Stanisi!!

SAN LORENTZO ETA EUSKARA

 

Valderejoko San Lorentzo

 Atzo San Lorentzo eguna izan zen eta toki askotan jai ospakizunak gozatu zituzten. Eguneko ohiko beroak jendea itzala bilatzera behartzen duen data da, orduak ito larrian emango ez badira.

Duela egun batzuk, Burgosko probintziarekin mugan dagoen Valderejoko haran arabarrean atzoko prestatutako programa jaso nuen. Gaztelaniaz eta euskaraz idatzitako egitarauak ekintza interesgarri sorta baten berri ematen zuen. Iragarritako beroak ez, baizik beste konpromiso batzuek eragotzi zidaten bertaratzea, baina gonbidapenak 1959an nik bizi izandako anekdota bat gogoratzeko aukera eman zidan, haraneko herrietako bat den Lalastraren gainean kokatuta dagoen San Lorenzo ermitan jazoa (1)

Garai hartan, uda Villamardonesen ematen genuen, orduan Valderejo osatzen zuten hiru herrietatik egun desagertutakoan, eta San Lorentzo egunean nire gurasoak eta hiru anaiok aipatutako baselizara igo ginen.  Derrigorrezko mezaren ostean, bertakoek aitari eskatu zioten euskaraz zerbait abestea, eurentzako hizkuntza bitxi eta urrun haren soinua entzun ahal izateko.

66 urte igaro dira ordutik. Aurrerapauso batzuk eman ditugulakoan nago.

(1) "Arabako hizkuntzak eta hiztunak mundu eleanitzean" liburuan (1914. Arabako Diputazioa) daukat jasoa.

Argazkia: wikipedia

JAIAK BIZI IZAN

Igandeko egunkariarekin irakurleei eskuetaratzen zaien asteroko “plazebo” horietako batean, Espainiako hiririk ederrenen sailkapen bat irakurri nuen lehengoan. Sailkapen ulertezina eta zentzugabea, ene ustez, jaio garen lekua baita bakoitzarentzat lekurik ederrena.

Horregatik, alferrikakoa litzateke gure herri eta hirietako jai desberdinak alderatzen saiatzea. Ez dago jaien kalitatea edota intentsitatea neurtzeko gailurik, norbanako bakoitza egoera subjektiboek bultzatzen baitute festara, eta horrek itxaropen onenak zapuztu ditzake beharrezko inplikazio emozionalik ezean. Iruñera iritsi nintzen behin San Fermin jaietarako keinuan eta ordubetera alde egin nuen, girora egokitu ezinik.

Gaur Gasteizek bere kaleak eta plazak irekitzen dizkie jaiei, eta horien barruan daude festaren berezko osagaiak. Hala ere, pertsona bakoitzaren umorea eta jarrera proaktiboa behar dira uneaz gozatzeko. Hori gabe ahaleginaren emaitza hutsaren hurrena litzateke. Gasteizera buelta bat eman beharko dugu, nire lagun askok txikitatik jaiak ikusteko duten modua aitortuz. Haiekin elkar eragiteko asmoa dut.

Argazkia: Jesus Prieto Mendaza

% 90

Idazkitxo hau irakurtzen ari direnen artean ez da inor egongo Ertzaintzaren azken azterketen emaitzen berri ez duenik. Baina ziur aski oso gutxik, baldin badago norbait, jakingo dute hautagaiei ipinitako programa teorikoaren nondik norakoa, edota egindako proba psikoteknikoen maila.

Dena den, diodan, aurkeztutakoen % 90ek ez zutela proba gainditu baieztatzea, eta datua zuzenean hezkuntza porrotarekin lotzea ez dela zuzena, teorian Arkautera sartzeko beharrezkoak ziren estandarrak oso altuak izan zitezkeelako, eta gerta zitekeen benetan talentudun pertsona gutxi batzuek baino ez gainditzea baldintza horiek. Egundoko ertzain belaunaldi jantzia litzateke, eta, oro har, pregonatu den moduan, historian hoberen prestatutako gazteria izango genuke oraindik ere.

Baina gerta liteke, eta nire beldurrak norabide horretatik doaz, EAEn bizi den gazteriaren zati handi bat, gutariko askoren baitan marraztu dugun eta oraindik helburu amestua den balizko herri egituratuarekiko ezaxolati izatea, herritarrei exijitu behar zaigun gutxienekoari ere bizkar emanda bizi dela. Eta ertzain izateko balio ez duten bezala, beste arloetan ere porrota izango litzateke nagusi.

Eta ez dut ezer arriskatuko hondamendiaren tasari dagokionez balorazioa egiten, herrialde normal batek bere herritarrei eskatu behar dien hizkuntza-profila kontuan edukiko balitz azterketetan. Baina puntu honetaraino iritsita, nahiago dut isilik egotea, ez baititut inoren oporrak mikaztu nahi.

Argazkia: zuzeu.eus

ONURADUNETAKOA NAIZ

Gaur astelehena, Uribarri Ganboan berriro gogoratzen dugu Arabako eskualde baten bizimodua erabat aldatu zuen gertaera bat, garai hartako stablishmentek bultzatuta bertako gehienon borondatearen kontra sortutako urtegi batek piztua, eta beti bezala, gehien bat emigratzera behartuta egon zen giza taldearen arrazoiak alde batera utzi zituena.

Ehunka familiek ez zuten beste aukerarik izan maletak egitea baino, eta atzera begiratu gabe, betiko agur esatea beren etxeei, lan eta aisialdirako lekuei. 1950eko hamarkadaren erdialdean gertatu zen, eta haurren, helduen eta adinekoen exodoa oraindik ere askoren memorian dago... Hurrengo urratsaren berri izan gabe, euren lurretatik erauzitakoek bazekiten ez zela inoiz berdina izango. Atzean ezer ez, eta aurrean galdera ikur erraldoia.

Gaur ez ditut berriro salatuko giza eraso horretatik etekin material deitoragarria atera zutenak. Ez dut idatziko, askotxo egin dut, geratzea erabaki zutenei buruz, bizitzaren aldeko borroka berrian porrot egiteko arriskua jasan zuten arren. Baina bai ostera aitortu nahi ditut, euren sustraietatik indarrez atera zituzten guztien ausardia, egoitza berri bat eraikitzeko burututako ahalegin sutsua, beren lorpen epikoa baliatuz, denboran milaka eta milaka herritarrek etekina atera genezan sakrifikatu ziren haiek.

Benetako onuradunetako bat naiz ni.

Argazkia: JMVM

DENA DA ERLATIBOA

Errealitatea da denboraren abiaduraren sentsazioa areagotzen dela gure adinean aurrera egin ahala. Uztaila da eta iruditzen zait iragan Gabonzahar gaueko afariaren mahaia jaso berri dugula. Segur aski bilobei galdetzen badiet esango didate amaitu ezina iruditu zaiela udako oporrak heldu bitartekoa. Ikuspegia ez da berdina. Batzuek gure azken helmugarantz begiratzen dugu: gazteek, berriz, iragan laburrari begira neurtzen dute denboraren abiadura. Nik jada ez daukat oporraldirik eta nire atzetik datozenak aisialdia noiz iritsiko zain irrikan daude.

Bertigo sentsazio horri garai zailak bizitzen ari gareneko beste sentipena gehitzen badiogu, ia dena erlatiboan jartzen dugun puntuan gaude. Orain arte eguneroko bizipen ugari zalantzan jartzeko gaitasuna gero eta azkarrago areagotzen banuen, nire adinera iritsi izanak ia ezerk ez du erabatekotasun zentzurik. Ezer ez da egia edo gezurra... zioen Campoamorren bertso ospetsu hark, inguratzen gaituen mundu traidoreari erreferentzia eginez. Nolanahi ere, ez gara desanimatu behar eta ezezagunari aurre egin behar diogu geure talaiatik, ez baitago besterik.

Argazkia: Ekain

DESAGERRARAZ DEZAGUN GIZA-EHIZA

 

Autobusean egin berri dudan bidaia luzeetako batean liburu batekin entretenitu nintzen, liburutegian hamarkada batzuk eman arren, inoiz irakurri gabe nuena. Zortzi orduz lagun izango nuen irakurketa aukeratzera liburu-apaletara jo nuenean, Albert Mahuciet (1954) frantsesaren   "Afrikako ehiza-istorioak"  tituluarekin egin nuen topo. Liburu hartaz ez nuen ezertxo ere gogoratzen, eta erabaki nuen hura izango zela nire autobus-bidaian nirekin eramango nuen irakurgaia.

Zaila da kalibratzea nola aldatu den mundua behatzeko erabiltzen dugun ikuspegia, ume gineneko talaiatik kalibratzen genuenarekin eta hari buruzko zirkunstantziekin konparatuta. Nire garaikideetako inork ez dit ukatuko mota guztietako animalia basatien ehizaldi izugarriak agertzen ziren "publiko guztiei onartutako" film-proiekzio ugaritan parte hartu izana. Eta gu pantaila aurrean txaloka, zerbitzatzen zitzaizkigun basakeriekin gozatuz. Gaur egun, planetako oreka naturalak izan behar duenarekin bat datorren kontzientzia helduagoa da. Ingurumen-hezkuntzak errespetu handiagoa eragin digu animaliak eta landareekiko.

Mahucieten liburua iragan baten isla da. Eta zorionez mundua aldatu egin da bizitza basatia deitzen dugunaren aldean, nahiz eta bidean ezin konta ahala espezie akabatu ditugun. Orain gure hurkoei buruzko ikuspegia aldatzea geratzen zaigu... gizakiok osatzen dugun espezie bakarrarekin amaitu baino lehen. Desagerraraz dezagun giza-ehiza.

Argazkia:  « Afrikako ehiza-istorioak » liburutik

LATA HUTSA

 

Gautxori festazaleren batek botatako edari isotoniko lata huts bat dabil azken egunotan hara eta hona, haizeak eta futbolari handien txutekin amets egiten duten haurren eta ez hain haurren ostikoek mugiarazia. Atartetik kaleratzen naiz eta han daukat, espaloian, garajearen kanpo aldeko txokoren batean edo bizikleta gurpil baten atzean. Hartu eta ondoko edukiontzi horira bota dezakedan arren, ez dut nahi izan, eta egunak aurrera joan dira, neure buruari galdetzen diodan bitartean: noiz arte lata gure artean?

Aurrera eta atzera mugitzen ari den egunetako goizetan, nire etxetik zabor-biltzailea entzuten dut bere erratz zaratatsu mekanikoarekin endredatzen, hondakinak espaloira eta inguruetara bultzatzen aire-zorrotada baten laguntzaz. Ez dakit nire bizilagunek lataren joan-etorriaz ohartu diren, baina ziur nago batek baino gehiagok, euren leiho azpitik igarotzean zabor-bultzagilearen eskuko tramankuluaren soinuak esnatu dituenean, garbitzailearen senide hurbilak gogoratu dituztela.

Ondorioztatu dudanaren arabera, udal-garbitzaile-puztailearen betebeharretan ez dago latak jaso eta zakarrontzira botatzea, eta noski ez zaio ezta bururatu ere egiten berez makurtzea eta haiek desagerraraztea. Eta egunotan iraganeko udal-kale-garbitzaile haietan pentsatzen aritu naiz, txilarrezko erratzarekin eta esku-gurdiarekin behin eta berriz pasatzen zirenak kaleetan utzitako zikinkeria biltzen, lau hankako astoen gorotza barne. Hura bai zen eraginkortasun... isila.

Argazkia: JMVM

ETORKIZUNAK BEZPERAN HASI BEHAR DU

Etorkizunak beti izango du nolabaiteko hutsaren zeinua, iritsi ahal ezinarena. Adibide txiki batekin argitu nien lehengoan nire bilobei biharkoari luzatutako itxaropen okerrarazlearen etsipena. «Bihar musu bat emango dizut » idatzi arazi nien paper batean lotara joan aurretik. Goizean, gosaltzen ari ginen bitartean, musua eskatu nien… baina lehenago papera berrirakurri behar zutela gehituz. Eta orduantxe ohartu ziren bihar harek atzeratu egiten zuela agindutakoa… amaierarik gabe.

Etorkizunak ez du oinarririk, etereoa da, eta bizitzan zehar ibili ahal izateko bideak behar ditugu, ahaleginean gal ez gaitezen. Unibertsitateko irakasle batek abisatu zigun argi eta garbi: bere zenbakietan ikutu gabe bete egin den aurrekontua gaizki eginda zegoen. Orainaren errealitate zalantzagabean zamalkatu behar dugu, etsi gabe, uneoroko norantzak markatzen baitu, eskuarki, hurrengo urratsa.

Horregatik biharkoak gaurkoaren konplizitatea behar du, eta etorkizuna bezperatik bizi behar dugu. A! Eta adieraziko dut bilobek papera zatitu eta musua eman zidatela. Ikasgaia barneratua, ez zuten biharamunerako utzi nahi bezperan egin zezaketena.

Argazkia: Ekain

SORGINAK ETA SUGEAK ERRE

Joan den larunbatean eguzkiaren distira gorenaren eguna bizi izan genuen, urteko egunik luzeena, gaurik laburrena. Udako solstizioa izan zen, mundu osoan ospatzen dena. Une hartatik aurrera, eguneko orduak gutxitu egiten dira, eta gizakia kontziente bihurtu zenetik, herri-sinesmenak argia eta bizitza luzatzeko modu gisa ikusi zuen sua. Bere bilakaeran, tradizio paganoa kristautasunak xurgatu zuen, eta suaren gurtza 23ko gauean, San Juan bezperan, hasi zen egiten.

Sutzarrak piztuko dira gaur gure bazterretan, eta ausartenek gainetik jauzi egingo dute, ez dakit espirituaren alde iluna garbitzeko ala adiskideen aurrean beren trebetasuna erakusteko. Eta sorginak azalduko dira, Anbotokoak ala beste inongoak diren asmatzerik ez dela. Baina izan, badira. Asko gainera, genero guztietakoak, hemengo mundua okerragotu nahi dutenak… berez nahiko ilun egon izan ez balitz bezala.

Nik gaur, badaezpada ere, gure arbasoen kopla hura kantatuko diot sutzarrari: sorginak eta sugeak erre! Ia horrela argitasuna itzultzen zaion gure planetari.

AKATSA AUTOPSIAN ATZEMATEN DA

Medikuntzako profesionalen artean zabalduta dagoen irri-esaera batek, gutxi gorabehera, dio edozein akats autopsian detektatzen dela. Ez banago oker, Atahualpa Yupanqui izan zen esaldia ospetsu egin zuena bere "Milonga galdua" publikoarentzat kantatzeari ekin aurretik azaldua.

Politika munduan bizi dugun egoera ustel honetan, duintasun etiko apur bat duen edozein hilkorrentzat nazkagarria da eguneroko albisteak ikustea. Lurpeko mundu politikotik sortzen den etengabeko jario kirastua auskalo nola eta noiz amaituko den, baina ziurrena da hilotz bat baino gehiago utziko duela bazterretan.

Ausartuko nintzateke esatera Pedro Sánchezek egindako akatsa —barkamen eskaerak Borbon elefante zalea gogorarazi zidan— laster hilotzen kameran aztertuko dutela. Behin pentsatu izan nuen gizon hori gai izango zela bere kolaboratzaileen esku luzea diru publikoetako kutxatik urrun edukitzeko. Baina bere ingurukoek gainditu egin dute, eta inork ez daki ziur zenbateraino dagoen bera ere inplikatua, aurka dituen auzi eta salaketetan. Asko direnak eta zurrunbilo indartsutik ateratzen bada ere, zauriak ez dira arinak izango.

Zalantzarik gabe, ordea, autopsiak argituko du psozialistaburuaren iragarritako heriotzaren gakoa, inoiz jotzeari uzten ez dion milonga triste eta ilun honen ondoren antzematen dena.

Argazkia: OCCIDENT

ZEZENKETAK ABERRI-BALIOEN SOSTENGU

Sinets iezadazue, inguratzen gaituen munduari erreparatuz txundiketarako nire ahalmena agortzear dagoela aitortzen badizuet. Mafia ala demokrazia eslogana modu mafioso samarrean- Ayuso elebakarduna buru- oihukatzen zuten milaka ustez demokraten oldar beldurgarritik aldendu guran autobusean sartu nintzen etxerako bidaia goizeko freskuran egiteko. Giza-uhin nahastaile kiratsgarri eta arriskutsutik urrun, eguneko prentsa errepasatzeari bildu nintzaion, eta albiste deigarri batek harrapatu ninduen.

Zezenketak zen gaia, eta Andaluziara ninderaman albisteak. Erkidegoko Juntak baztertu egin bide du, umeak zezenplazetara sar daitezela debekatzea eskatzen zuen oposizioaren proposamena. Hori ez zitzaidan hain deskolokatzaile iruditu, ohiko joko politiko errenean normaltzat jo baitezakegu gobernu-oposizioaren arteko adostasunik eza. Argudioa zen, aldiz, jokoz kanpo utzi ninduena: Juntak dioenez, zezenketa eta antzerako espektakuluek animaliekiko begirune eta kontzientzia modu positiboan garatzen dute umeengan.

Ahoa bete hortz geratu nintzen. Baina aurki gogoratu nuen zerk eraman ninduen goizeko lehen orduko autobusa hartzera: eskuineko oldarrarekin kalean ez aurkitzea. Eta Madrilgo erakuspenaren deitzaileen soka bereko gobernukide andaluziar faxistoideek, espainiar aberri-balioen berreskurapeneko gurutzadan buru belarri sartuta, hezkuntza sistema baliatzen dute tauromakiarako zaletasuna haurrengan piztarazteko.

Animaliekiko enpatia indartzen duela zezena nola torturatzen eta hiltzen den ikusteak? Otoi! Animaliekiko krudeltasuna normaltzeak giza-bizitzarekiko gutxiespenerako lehen urratsa ekar dezake… eta dakar.

Argazkia: The conversation

ALFERREKOAREN ERABILGARRITASUNA

Sarritan gogoratzen dut, ikasketen azken txanpan geundela irakasle hark esandakoaz: gure bizitza profesionalean jakintza mordoa aurkituko genuela, hasiera batean alferrekotzat har zitekeen arren, behin baino gehiagotan arazoetatik salbatuko gintuena... eta, nolanahi ere, gure bizitzaren joatean onuragarria izango zena.

Hamarkada asko geroago irakaslearen gogoetetara itzultzen naiz eta ikusten dut ez zegoela oker bere baieztapenean. Ziur nago bizitzak, gure lanbideari lotuta ez ezik, alferrikakotzat jo ditzakegun ezaupideak eskaintzen dizkigula etengabe, baina epe luzera asebetetzea eta ezagutza integralean aurrera egiteko aukera ematen digula.

Norbaitek alferrekotzat jo lezake igande goizean mendira ibilaldi bat egitea, lasaitasun espirituala beste helbururik gabe. Badira filosofia irakurtzea erabateko denbora galdutzat hartzen duena, ez baita zientzia aplikagarria. Edo, ziur aski, badela errentagarriagoa izango litzaidakeela uste duena erdaraz idaztera dedikatuko banintz lerro zentzu handirik gabeko hauek euskaraz eskaini beharrean.

Zalantza barik, mendian naturarekin bat eginda denbora galtzea, Platon lasai berrirakurtzea edo nire barrua libreki adierazteko zertxobait izkiriatzea... gozamen pertsonalerako iturri bat da, zalantzazko ezagutza erabilgarri horri erantzuna bilatzen saiatzea baino handiagoa. Nahiago dut gozatu, zertarako galdetu gabe.

Argazkia: Zuriñe

BIZITZAREN PUZZLEA

Segur aski, behin baino gehiagotan entzun duzu zuk, irakurle, bizitza puzzle handi bat bezalakoa dela, egunez egun osatzen dugun puzzle handi bat. Ez dut uste hau mugaketa  egokia denik, puzzle bakoitzak aldez aurretik irudi osoa eskaintzen baitu, bizitzak egin ezin duen zerbait.

Puzzle guztietan, pieza espazioari egokitzen zaion mugimenduak daude eta, jakina, jarritako moduarekin talka egiten duten beste batzuk. Koloreak, tamainak eta diseinuak desberdinak dira aukera bakoitzean, hura betetzeko abentura zailtzera jokatuko balute bezala. Ezer ez da berdina, eta pieza osoa nola moldatuko den ziur jakin gabe jotzen duzu. Egia da ez dela  bat ere soberan. Eta azkenean puzzleak itxura bat eskainiko du, agian jokalariaren gustukoa ez dena. Arrisku bat da.

Buru-hausgarri jokoa amaitzen ahalegintzen den pertsonak amore eman dezake. Jolas errazak eta oso zailak daude, eta jende trebea dago eta ez hain iaioa. Bizitzaren puzzlean, aldiz, beti geratzen da azken pieza bat jarri gabe. Baina ahaleginaren etengabeko ibilbidearen amaierara heltzear, kolore, tamaina eta diseinu ezberdineko momentuekin, normala da protagonista emaitzarekin pozik sentitzea, nahiz eta inoiz lortuko ez duen azken pieza kokatzea.

Argazkia: mekaniko

PERSPEKTIBA BERTIKALA

Duela egun batzuk ordenaren, agintearen eta boterearen aplikazioaren perspektiba aldaketari buruzko hausnarketa bat irakurri nuen. Egilearen tesia egoki eta zuzena iruditu zitzaidan: gure pentsamoldearen eta bizitzarenganako erreferentzia gisa ezkerra eta eskuina bereiztera eraman gaituen ikuspegia galtzen ari gara. Lerro hauek irakurriko dituzten gehienak borondate politiko eta soziala adierazten duen ardatzaren ezkerrera edo eskuinera kokatuko dira. Alde aldatzeak - mugimendu horizontala edozein dela ere - antzeko ahalegin pertsonala eskatzen du.

Egileak proposatzen zuen teoria da perspektiba bertikala existitzen dela eta betidanik egon dela. Eta hark zioenez, gizartean gero eta errotuago dagoen errealitatea da ikuspegi bertikalari dagokiona, eta bertatik goranzko edo beheranzko arauak, agintea eta boterea antzematen dira. Historian gutxitan eman da goranzko ikuspegia. Beheko mailetatik datorren eta goialdera igotzen dena beheranzko mugimendua baino askoz ere txikiagoa izan da. Beheranzko boterearen adibideak ditugun dinastia monarkikoak eta hierarkia erlijiosoak gogoratzea besterik ez dago eta, egungo egoerari erreparatuz, etorkizun hurbileko argazkia antzeman genezakeela zioen egileak.

Teoriak beti teoria, ziur dirudiena da, ordea,  laster gizartearen gidaritza hartzera deitua izango den belaunaldia ez dagoela oso prest goranzko ikuspegiari heltzeko. Frogatuta dago jarrera horrek askoz esfortzu, konpromiso eta ardura handiagoa eskatzen duela. Eta ez da, hain justu, gorantz begiratu behar duten mailetan soberan den ezaugarria. Askoz erosoagoa da gorantz ez begiratzea, handik datorkiguna ez ikusteko.

Argazkia: freepik

ZERGATIK JOTZEN DUTE KANPAIEK?

Denbora pixka bat eskaini nion San Pedro plazatik telebistan zuzenean jasotzen genituen berriak ikusteari. Hainbat katearekin konektatu nuen, eta, oro har, aukeratutakoa nor izango zen jakin aurretik, antzekoak ziren estudioetako iruzkinen erritmo eta mota. Gero aldatu egin zen, katearen arabera. Irekienek berriarengan aurreko Aita Santuaren profila antzematen zuten. Eremu “nazionalekoek”, aldiz, aukeratutakoaren ama espainiarra dela nabarmendu zuten Normala.

Baina gaur beste zerbaitera nentorren: ezagutu nuen lehen Aita Santuaren erreleboa, Joan XXIII.arena izan zen, 1958an. Herriko parrokiako kanpai-jotzeak ekarri zigun berria. Une hartan gainezkatu gintuen haur-euforian, Espiritu Santua uso baten itxuran igarri genuen San Pedro basilikaren gainean, hegaz. Gaur, inozotasuna galduta,  badakigu gauzak ez direla horrela.

Eta plasma-pantailaren aurrean nire besaulkian eroso eserita, lo egitea eragozten dien aitzakiarekin egungo gizartean ezkilak isilarazi dituztenen kontra jarri naiz. Ez dago komunitatearen bizitza erregulatzeko dorretik kanpaiak astintzea bezalakorik. Gaur, aita santuaren aldaketaz gain, herriko futbol taldearen garaipena (edo porrota) iragar liteke, ospitaleko familia-mediku berriaren izendapena, eskola publikoan irakasleen greba bertan behera utzi izana edota Herri Urratserako autobusaren irteera. Proposatzea da kontua, eta horixe egiten dut hemendik.

Argazkia: National Geographic

EMILIO GUEVARAK ARAZO BAT DU

 “ETAk lortu ez zuena, euskarak egin du, eta Logroñora etorri naiz bizitzera” Hala nabarmendu du kazetariak Emilio Guevara Arabako diputatu nagusi ohiari egindako elkarrizketa. Kuriositatez irakurri dut publikatutakoa, ez politikari ohia —hala izaten jarraitzen duena, barreratik bada ere— zuzenean inporta nazakeen edozertan erreferente delako, baizik eta euskarak erbestera zergatik behartu zuenari buruz zer zioen jakiteko. Eta egia esan, Guevaratarren etxean arazo bat zegoela ulertu dut.

Lehenik eta behin, Don Emiliori esan nahi diot nire bilobarekin egunero ikastolara joaten naizela eta euskaraz adierazi eta ikasteko gai diren  jatorri geografiko ezberdin eta urruneko dozenaka neska-mutiko ezagutzen ditudala. Beren seme-alabak A ereduan matrikulatu dituzten gurasoak ere ezagutzen ditut; euren eskubideen barruan daude, noski, nahiz eta pena pixka bat ematen didan seme-alabek bi hizkuntza ofizialak erabili ahal izateko gurasoek aukera aprobetxatu ez jakiteak.

Guevarak bere bilobak «euskararekin oso arazo larriak» zituela dioenean, lerro artean irakurtzen ari naiz arazoak izan zituela beste irakasgaietan ere. Agian oker nabil. Baina Euskal Herrian «oso zaila da ama-hizkuntzan ikasteko plaza aurkitzea” baieztatzeak  —bereziki familia bizi zen bezalako hiri batean— nahikoa bilatu ez dutela esan nahi du... edo beste arrazoi ezkutu bat dagoela Euskaditik alde egitea justifikatzeko. Guevara jauna: berriro dezepzionatu nauzu. Arazo bat duzu... Logroñoko zure etxean.

Argazkia: Internet

PSIKIATRIAREN BIDE BIHURRIAK

 

Nire liburutegian leku gehien hartzen duten egileetako bat Sigmund Freud da. Hau inongo lotsarik gabe esaten dut, nire "pleistozeno" partikularrean bere sare teorikoan harrapatua geratzeaz gain arren, austriarrarekin harreman afektiborik edukitzetik urrun nago,  ikasle gisako nire bizitzara gutxi gora beherako modu erabakigarrian sartu zela izan ezik. Eta onartzen dut noizean behin bere liburu batzuk berrirakurtzen ditudala, 1960ko hamarkadaren amaierako datak daramatzatenak. Ziurrenik, nire garai  samur hura gogoratzearren.

Bistakoa da zientzia izugarrizko abiaduran eboluzionatzen ari dela, eta psikiatria ez dago atzean. Bere bilakaeraren fase konkretu batean, terapia askatzaile bat izatetik gaixoa atzeman eta menderatzen saiatzera igaro zen, praktika hori askapena baino sinple eta errazagoa baita. Ez dut esaten ikuspegi hori ohikoa denik, baina egia da psikiatrek ahalegin handia egin behar dutela oreka etikoa mantentzeko.

Zoroetxeak ezagutu ditugu, erraz sartzea eta irtetea oso zaila zen tokiak. Hasierako psikiatriaren teoria eta praktika eredu horretan oinarritzen zen. Gaur egun, zientziak gaixotasuna pertsona bakoitzaren egoerara egokitzeko aukera ematen du,  horrek tratamenduan eragiteko aukera ahalbidetuz. Gainera, zaintza sanitario eta farmakologikoak jarraipen zuzenagoa eta pertsonalizatuagoa eskaintzen du.

Hala ere, praktika psikiatrikoen aurka ageri direnak ulertzen ditut, normalean euren azalean negatiboki bizi izan dituztelako. Horrek psikiatren etengabeko birziklapena gaixoaren tratamendua bezain garrantzitsua edo areago dela berrestea garamatza, lanbide guztietan gertatzen den zerbait, alegia. Argazkiko mezuak erakusten duena adieraztea, ordea, gehiegizkoa iruditzen zait.

Oharra: astetan egon ondoren idakiño hau argitaratu baino apur bat lehenxeago hormako pintada garbitu dute.

KANDIDO BAINA INOZO IZAN GABE

 

Duela hamarkada batzuk irakurritako liburu bat berrikusteko aprobetxatu ditut azken jai-egunak, eta horren bidez gehiegizko baikortasuna ez dela inoiz komenigarria gogoratu dut; bizitzari ezkor izan gabeko eszeptizismo puntu batekin heldu behar zaiola dago idatzita liburuan. Voltaireren “Kandido”z ari naiz, ikasle garaian jada irakurtzen genuena... baina gero ahaztu genuena, bizitzako hainbat gauza bezala.

Kandidorekin idazle frantziarrak erakusten digu ezin dugula funtsean mundua aldatu, gu bezalako jendez inguratuta gaudelako, helburu desberdinak ditugun gizabanakoak, alegia. Indarrak ez dira inondik inora konbergenteak, eta gogorren bultzatzen duenari mesede egiten dion kaosa da azken emaitza. Hori dela eta, Voltairek proposatzen du bere eleberriaren izaera inozo eta baikorragoko pertsonaia arrazionalagoa bilakatzea, etengabeko antsietatean bizi ez dadin, mugagabe jazartzen duten etsipenen ondorioz.

Arrazoiaren itzaletik etorkizunari begiratzen dion pertsona bihurtuko da Kandido, baina zama ezkorrik gabe. Eta beti atsegin ezin dugula, baina beti atsegin izaten saia gaitezkeen Voltaireren planteamendua garai bateko inozo izan zenaren bihotzean grabatu zen. Esan behar den arren, Voltaire ez zela zehatz-mehatz diplomaziaren eredua, eta bere iharduerarekin bere buruari ezin konta ahala etsai ekarri zion. Tira, horixe, predikatzea gauza bat da eta garia ematea beste bat.

Argazkia: ethic

ASTE SANTUKO ATARTEAN

Gaur zortzi amaituko den aste bat hasten dugu, agertoki berean gure gizartean elkarren kontrako bi errealitate daudela erakusteko balio duena. Gizonek eta emakumeek jarrera kontrajarriak mantendu ditzakegu, normaltasun osoz.

Aste Santuak elkarren kontrako erreakzioak pizten ditu, tradizioa nagusi den eta hutsala sakrifikatzeko prest ez gauden gizarte batean. Badirudi jendeak, bizirauteko, gure existentzia osatzen duten kontrako poloak aintzakotzat hartu behar dituela. Eta Aste Santuak, gero eta ingurune laikoago batean ulertzen zaila den bere erritualarekin, polo horiek adierazten ditu, elkarbizitzen ditu. Ezin duzu hau ulertu animalia kontraesankorrak, agian -gainera- nortasun bikoitzaz hornituta garela sinetsi gabe. Agerikoa da gaur hasten den astea ezin dela ulertu bere alderdi soziologikoa kontuan hartu gabe, alderdi erlijioso hutsetik haratago, aldiz, diodan bezala, gero eta artifizialagoa.

Behin irakurri nuen Aste Santuaren egungo garapena kaleko ospakizun gisa -ez dut erlijio ospakizun idatzi- homogeneizazioaren, identitatearen hauslearen aurkakoa dela. Ados nago globalizazioak deserrotzea ekarri duela, eta datozen egunotan ohikoak diren manifestazio batek gurea gehiago baloratzeko aukera ematen duela. Ulertzea zailena iruditzen zaidana da, ordea, tradizioaren erakustaldiko parte-hartzaileak ziztu bizian alde egitea kasuan kasuko hondartzara, zibilizazio berriaren «zaratan eta bekatuan» murgiltzeko.

Argazkia: Deia

DON BILDUR

Gonzalo de Berceo poetaren garai apur bat beranduagoetara garamatzan erreferentziazko lekua den San Millaneko Errejaren milurtekoaren ospakizunean gaude murgilduta. Erdarazko poesiaren aitzindari izan zen Berzeoko literaturagileak euskara ezagutzen zuen, bere olerkietako zenbait hitzek egiaztatzen duten moduan. Horietako bat Bildur da, Don Bildur bataiatu zuen irudia, "Sant Salvadorko Priorea eta Ubert Sakristaua" izeneko poeman, "Andra Mariren Mirariak" zabalagoan dagoena.

Priorearen eta sakristauaren arteko gogo-egoerari Don Bildur izena eman zion poetak: gertatuko zenaren beldurra. Pertsonengan etengabe errepikatzen den egoera da beldurra, neurri handi batean edozein zirkunstantziaren aurrean dugun erreakzioa baldintzatzen duena. Beldurra pertsonen eta herrien patuak zuzentzen dituen motor indartsua da. Eta ingurukoen borondatea bereganatu nahi dutenek erabiltzen dute beldurra, normalean kalte egiteko.  Gizartea beldurraraztea bere menpekotasuna lortzeko ezinbesteko urratsa da.

Egungo egoera politikoan lasai egoteko ahalegina egin beharko genuke. Ezin dugu beldurrik izan. Jazartzen gaituzten munstroek beren ahuleziak dituzte eta haien sekretua ezagutzen dugula jakin behar dute. Ez daukat haiek garaitzeko formularik, baina dudarik gabe oinen azpiko hilobia are gehiago zulatu baino ez dugu egingo beldurrez.

Argazkia: Garraisia (E. Munch)

ITXAROPENEKO KITA

Koadratuezina nola koadratuko den argitu gabe, orain Bruselatik beste tinglado batean sartzen gaituzte, nire harritzeko gaitasuna gehiago iluntzen duena. Galdetzen diot irakurleari: diru-sarrera berdinekin, armen gastua handitzeko eta gastu sozialeko aurrekontua ez murrizteko formula zein den azalduko didan inor ba al dago? Magoak behar dira truku horretarako. Pentsatuko al dute, agian, ministerioetako aholkularien kopurua murriztea? Asko diren arren, ez dut uste nahikoa izango denik “defentsa”ko hobekuntzak adieraziko duena orekatzeko - hori eufemismo hori: defentsa! Zorpetze handiagoa – nork utziko du dirua?- liteke formula magikorako bidea. Ai ene,  gure bilobei geratu behar zaien panorama! Bizi guztirako zorrarekin… eta gainera derrigorrezko soldadutzara, baita neskak ere, noski, genero berdintasuna dela eta.

Eta aldi berean Eropako Ursula dator eta kit-a prestatzen joateko abisatzen digu. Esaten dut nik, bada: sustoetarako ere ez dugu irabazten! Eraso armatuaren balizko aukerari aurre egin behar diogu, eta badirudi azken hirurogeita hamar urteotan –Spaak eta besteek Europa politikoa erditzea erabaki zutenetik–  sortu dena munstro aseezina eta alferrikakoa baino ez denez, “kitetu” egin behar gara, beste erremediorik gabe.

Dagoeneko pentsatzen ari naiz zer prestatuko dudan, itxaroten gaituen behartutako konfinamenduan orduak luzeak egin ez dakizkidan. Ez dut xehetasunik emango, irakurleek niri kopiatu eta superrak kolapsatu ez ditzaten. Barregarria izango litzateke etsaien erasoak nire kiterako gaiak erosteko ilaran  txanda itxoiten harrapatzea!

Argazkia: SER

FUNTZIONARIOAK

Gaurkoarekin ehun berri bati ekiten diot blog honetan...

Bihotz barrenean labankada bat jasan berri duen lagun batekin gosaldu dut gaur goizean: laneko nagusiak esan dio enpresan aritzeari utzi behar diola. Nire lagunak berrogeita hamalau urte ditu eta hogei zituenetik gizarte segurantzan kotizatzen ari da. Orain langabezia estatistikari gehituko dio bere zenbakiak. “Tristea da -esan zidan kafe ketsu baten aurrean - kalean nagoela, eta bitartean nire nagusi ohiaren emazteak eta semeak hilabete asko daramatzate gaixotasun bajan enpresa berean”

Absentismo tasak izugarri hazi dira lan munduaren etorkizuna oso argi ez duen gizartean. Lan-merkatuaren ikuspuntua argitzen den bitartean –hori inoiz gertatzen bada– badirudi gazteek funtzionaritza bidearen aldeko apustua egiten dutela. Joera argi baino argiagoa da. Hau da, “aita estatuak zainduko gaitu” Horixe da gehiengoaren pentsamendu isila… eta ez hain isila. Eta, noski, estatua beraientzat gainontzeko herritarrok gara, aurrekontuen zenbatekoa -haien soldatak barne- ogasunaren kutxarako gure derrigorrezko ekarpenarekin sustatu behar dugunok. Azpimarratzen dut badirela gazte asko direla horrela pentsatzen ez dutenak,  eta enplegu librearen mundu nahasiari erantzukizun osoz ekiten diotenak.

Bilakaera teknologikoak nora eramango gaituen ez dakigun bitartean, enpleguaren inguruko ziurgabetasuna hazi egingo da, lanpostuen lekualdatzeak eraginez... kontratazioaren prekarietatea dela-eta gero eta sektore gatazkatsuagoetara. Horregatik, gazteek, historiako prestakuntza mailarik altuenarekin, funtzionario izateko borrokatzen dute.

Argazkia: Ekain

EZ GENUEN TEORIA ONGI IKASI

 

Ia derrigorrezko irakurketa izan zen gure gaztaroan. Unibertsitateko ikasle baten bizitza eroso eta bigunetik pentsatzen genuen mundua alda genezakeela. Oker zegoela uste genuena iraultzeko behar den indarra egiteko aukera emango ligukeen palankarik gabe geunden, baina egunen batean ahaleginean irabaziko genuenaren ideiarekin bizi ginen.

"Dimentsio bakarreko gizona" irakurtzen genuen eta gizon-emakumeak suntsipen-bideen ekoizpen baketsuaren menpe daudela dioen teoria onartu genuen. Marcusek ohartarazi zigun aurrerapen teknikoa, batez ere, menperatze-tresna bat dela, gizartea teknologikoki garatzen den heinean, garapenak irekitako ildotik baitoa pentsamendua. 

Hirurogeiko hamarkadan guru izan zenaren teoria sozial kritikoak gizonen ekintza edo produktu kultural oro abagune iragankortzat hartzea proposatzen zuen, gaur egungoaren kualitatiboki ezberdina den beste forma baterako etengabeko trantsizioan. Hau da, bilakaerak planteamendu berriak ekartzen ditu... eta gizakiak gizakiaren gainean duen menderatzeko modu berri bat. Argi esan zuen: teknologiak menderatu egiten du eta gizarte beharrak  behar indibidualetan eraldatzen ditu, gizabanakoa teknologia hori obeditzera bultzatuz. Gizakia "dimentsio bakarreko gizaki" bihurtuta amaitzen da, pentsamendu, askatasun eta arrazoibiderik gabe.

Ahaleginean irabaziko genuenaren ideiarekin bizi izan ginen.... baina oker geunden. Ez genuen, antza, Marcuseren teoria behar bezala ikasi. Edo ahaztu egin zaigu, zeharo.

GARIZUMA, RAMADAN ETA BESTE

Nik uste dut adinean aurrera egin ahala, harridurarako ahalmena gero eta luzeagoa bihurtu zaidala bizitzaren arlo guztietan. Beharbada, zaintza pixka bat jaitsi dudala da gertatzen zaidana, gero eta ekarpen gutxiago egin baitiezaioket mundu honen etorkizunari, bestaldetik egunez egun zoroago ageri dena.

Duela egun batzuk Marco Rubio AEBko estatu idazkaria ikusi ahal izan genuen hedabideen aurrean bekokian gurutzea markatua, Garizumaren hasiera ematen duen asteazkenean errautsak jasotzera eliza batetik pasatu ostean, ziurrenik. “Hemen nago” predikatzen ei zuen kubatar jatorriko pertsonaiak, ene ikuspuntutik kristau-yoruba sinkretismoaren erakustaldi batean. Eskuinarekin lerrotu ez diren hedabideetan Rubio jaunaren jarrerari buruzko kritikak eta txantxak ez dira falta izan.

Orain dela gutxi ere Anoetan eten egin zuten bertakoen eta
ingelesen arteko partidua, zelaian zeuden zenbait futbolarik beren Jainkoari eskerrak aurkeztu ahal izateko, euren kredoak agindutako barauari amaiera emanez. Eta komunikabideek – denek- kazetaritza onaren ohiko asepsiarekin jaso zuten albistea, gertatutakoari buruzko kritikarik edo txantxarik sartu gabe. Mendietako gurutzeak suntsitzearen alde daudenen aldetik ere ez nuen inolako iritzirik ikusi. Bide batez, futbol zelaiko kasu honek frontoietan eguerdiko Angelusen desagerpena ekarri zidan gogora, garai hartan argudiatuta, besteak beste, jokoa moztuz gero pilotariak hoztu egiten zirela. A! Eta, badaezpada ere, bere Jainkoari otoitz egin nahi dionak - Marco Rubio edo goi mailako futbolistak badira ere-  horretarako ahalbidetutako tokietan egin behar duelakoan nago, bera bezala pentsatzen ez dutenak aztoratu gabe.

Bada, jaun-andreok, egunez egun frogatzen ari gara gizonak eta emakumeak oso animalia hipokritak garela, eta kasu bakoitzean egokiena zaigunaren arabera jarrera bat edo beste hartzen dugula. Horrek, eta hasieran esandakoaren kontraesana bada ere, ez ninduke batere harritu behar.

FARMAZEUTIKAK

 

Hego Euskal Herrian egindako inkesta berri batek argi erakusten du 15 urtetik gorako herritarrok sendagaiak hartzeko joera dugula. Ez da ezer berria, adinagatik ikuspegi historiko zabalagoa dugunok gogoratzen baitugu ohitura hori errealitatea izan dela gure bizitzako aldi guztietan, intentsitate gehiago edo gutxiagorekin etapa bakoitzean, eta -zorroztasun zientifikorik gabe baieztatzen dut- etengabe hazten ari den joera dugu.

Sendagaiak hartzen ditugu, askotan beharragatik. Baina, gehienetan, modu induzituan medikatzen gara, eta telebistak etengabe ekartzen digun iragarki komertzial mordoari erreparatu besterik ez dugu, farmazialaria publizitatean gehien inbertitzen duen sektoreetako bat dela konturatzeko, eta ez, hain zuzen ere, gizateriaren osasun hoberenean interesatuta dagoelako, baizik eta bere finantza-emaitzen egoera onari begira lan egiten duelako, izan ere horregatik dago merkatuan.

2020ko krisiaren ondorioz, farmazia industriak botika berri eta eraginkorren ikerketan eta garapenean egindako inbertsioak erretiratu zituen, eta horrek gobernuaren esku-hartzea ekarri zuen momentuko beherakadaren ondoriozko zulotik ateratzen lagunduz. Eta goranzko martxa batean, farmazia konpainien kontuak berriro ondu ziren, irabazi lotsagarriekin.  Panorama globalari begiratu besterik ez dugu egin behar ziurtatzeko farmazia-enpresek behin eta berriz azpimarratzen dutela irabazi handiak behar dituztela berrikuntzan eta I+Gan inbertitu ahal izateko. Hala ere, hasieran esan bezala, gehiago gastatzen dute arlo komertzialean eta marketinean, ez aipatzearren borondateak erosten xahututakoa.

Duela urte batzuk Mugarik Gabeko Medikuen txosten batean irakur zitekeen farmazia-enpresa batek sendagai berri baten ikerketaren kostua 1.000 milioi eurokoa dela dioenean, erraz hazten ari direla zifra hamar aldiz. Eta gero derrigorrezko galdera datorkigu: inbertitutako dirua ez al da gehienbat funts publikoetatik ateratzen? Unibertsitateetako ikerkuntza, gobernuaren  berarena, onura fiskalak... kontuan hartzen al dira enpresa hauen irabazi-egarria murrizteko? Patenteak farmazia enpresaren izenean erregistratzen dira. Nork jartzen du ordena sektore honetan? Non daude sendagai generikoak?

Automedikazioari buruzko inkesta bat aipatzen hasi naiz eta berriro diot pertsonok oso inpresionagarriak garela, batez ere geure osasunari dagokionez. Eta farmazia industriak asko daki horri buruz.

Argazkia: BBC