GIZAKIOK EZ GARA JAINKO

Yuval Noah Harari israeldar historialariak oso artikulu interesgarria idatzi berri du The Guardian egunkarian. Gaia adimen artifiziala da eta horren garapenak ekar dezakeen ondorioa aztertzen du.

“Inoiz ez deitu kontrolatu ezin duzun botere bati" zioen artikulugileak, eta Platonen Faidon jartzen zuen adibide gisa bere teorian. Iokin Zaitegi zenak euskarara hain maisuki ekarri zigun mito grekoak bere jainkozko jatorria frogatu nahirik, eguzkiaren gurdia gidatzeko pribilegioa eskatu zuen. Eguzkiaren erregea zen Heliosek Faidoni ohartarazi zion gizakiak ezin dituela kontrolatu eguzki-gurdia tiratzen duten zeruko zaldiak. Baina Faidon temati, zerura harro altxatu ostean gurdiaren kontrola galdu zuen. Eguzkia bere ibilbidetik aldendu zen, landaretza guztia errez, izaki ugari hil eta Lurra bera erreko zuela mehatxatuz. Zeusek esku hartu zuen eta Faidon jo zuen tximistaz. Izar iheskor bat bezala erori zen zerutik, bera sutan. Horrela, Jainkoek zeruaren kontrola berretsi zuten mundua salbatuz. Horixe da, laburki, mitoaren nondik norakoa.

Zer kontatzen digu Faidonen alegiak XXI. mendean? galdetzen du Yuval Noah Hararik. Agerikoa da gizakiok uko egin diogula mitoaren abisuei kasu egiteari. Dagoeneko desorekatu dugu Lurraren klima eta gure kontroletik ihes egin eta instant batean euren kontrola gal genezakeen milaka milioi drone, chatbot eta algoritmiko sorgindu batzuek mundua auskalo norantz mugiarazten duten tramankulu harrigarriak sortzen ari dira.

 Zer egin behar dugu orduan? Alegiek ez dute erantzunik eskaintzen jainko batek salbatuko gaituenaren zain.

Eta niri beldurra eragiten didate. Geratzen zaidan lasaitasun apurra 1945ean Monique Luigik “le petit journal” egunkari frantziarrean idatzitakoak dakarkit: aurreikuspenaren xarma da ia ziur ez garela iragarpena baieztatu ahal izateko nahikoa biziko. Erosotasun tragikoa, hain zuzen.

LANAREN AURREKO JARRERA DESBERDINAK

Duela gutxi argitaratu den ikerketa soziologiko batek dio belaunaldi berriak aurrekoetatik ezberdintzen direla lanerako darakutsaten behin betiko jarreran. Gerra zibilaren ondorengo belaunaldikoa naiz, ekoizpen, ekoizpen eta ekoizpen lelo autokratikoak behartutakoen semea. Gure gurasoen laneko neke fisiko eta psikikoak estajonavismoarekin oso lotuta dagoen bizitzari aurre egiteko modu bat eratu zien. Eta gure kopetaren izerdiz ogia irabazteak suposatzen zuenaren hurbileko oinarri moral batekin hazi ginen, nahiz eta gure aurrekoen hainbeste estres edo lan presiorik gabe eta haien baino estatus sozial hobeagoan bizitzeko aukera ematen zigun hegan egiteko pista bat genuen.

Jarraitzen gaituen belaunaldia ohitura ezberdinetako ingurune batean murgilduta bizi da, nondik nora doan oso ondo ez dakien lan merkatu batekin, eta balio ezberdinekin, horietatik gehien gailentzen dena bizitzeko lan egitea eta ez lan egiteko bizitzea delarik. Bizitza oso laburra da eta egunez egun egin behar duzu. Niri oso ondo iruditzen zait, prozedura honekin bizitza duina izateko eskubidea bermatzen baldin badute, eta jarduten duten gizarte osorako dituzten betebeharrekin bat egiten badute.

Horrela ez bada, bakarkako karta-jokoan tranpak egiten ibiliko lirateke.

Argazkia: Tere Anda

MARE ANGUSTIAE

Bada zorte txarra! Albisteak lurpeko ilargi-bide handi bat aurkitu dela zioen, etorkizuneko misioetarako aterpea eman dezakeena eta muturreko tenperatura eta meteoritoetatik babesten dituena, eta informazioaren atzetik datorren lehen ilargi beteko gauean zerua estalita agertzen da, gure satelitea ikustea galaraziz. Gogoarekin geratu naiz, aipatu bidea ikusterik izango ote nuen.

Zientifikoek diotenez, Mare Tranquilitatis deitu duten putzuan, ehun metrotako sakona, espazio-kolonia bat loja zitekeen, eguzkiaren erradiazio, izpi kosmiko eta mikrometeoritoetatik babestuta. Halaber, badirudi putzu horietan leizeak ere litezkeela, ur, izotz eta beste material batzuetatik hurbil egon litezkeenak, ilargi-misioak arrisku gutxiagokoak bilakatuz. Hori bai, ilargiko estazioak eraikitzeak ingenieritzako azpiegitura sofistikatua beharko lukeela diote adituek.

Niri ez zait oso garbi geratu zeinen izenean hitz egiten duten zientifiko horiek, eta beldur nago ez dutela gizateriarenean egin, euren estatuarenean baizik. Eta horrela bada, espazio-misioetako benetako arriskua ez da izpi-kosmiko eta era horretako eragileetatik etorriko, giza-tribu desberdinetatik baino. Hau da, banderak egongo dira jokoan. Eta, beraz, Mare Tranquilitatis ordez ilargiko putzuari Mare Angustiae esan beharko litzaiokeelakoan nago.

Argazkia: wikipedia

BI MUSIKARI LAUROGEITA HAMAR URTEDUNAK

Azken aste honetan bi lagun handik laurogeita hamar urte bete zituzten. Laurogeita hamar urte luze, osasuntsu bizi izan dituzte. Azpimarragarria da biek landu izana, modu ezberdinetan bada ere, musikaren artea. Bata profesionalki eta bestea guztiz afizionatua, eta biek esperientzia luzea dute.

Lehenengoa Sabin Salaberri da, Aramaioko gasteiztarra, konpositore, interprete, zuzendari eta ekintzaile nekaezina, musika ibilbide zabala duena. Euskal Herri osoan miretsia, bere hamarkadetako lanaren aitorpen gisa jasotzen ari da omenaldiak. Berriro ere lerro hauetatik nire zorionik beroenak berarentzat.

Bigarren lagun laurogeitahamar urtedun berria Blanca da, gasteiztar petoa. Txikitatik musikari lotuta, etxe barruan garatu du bere zaletasuna, eta aldi berean Arabako hiriburuko zenbait elizatan ekarpen puntualarekin organista lanetan.  Egun bere elizan organo jolearen betebeharretan jarraitzen du, eliztarren poztasunerako. Musikaren bitartez bizitzaz gozatzeko aukera indarrean du oraindik. Ahalmen zoragarria. Bihoazkio nire aitortza eta zorionak lagun maitagarria dudan Blancari ere.

Argazkiak: Michel Martinez Vela (apunte de Sabin Salaberri), JMVM

ETA TRANSFERENTZIEZ, ZER?

 

Atzo elkarrizketa zabala egin zioten Euskadiko egunkaririk irakurrienean Pradales gobernuko lehendakariordeari. Bere kargutik exekutiboko hizkuntza politikaz ere arduratzen da. Elkarrizketako euskarari buruzko galderak, jakina, topikoen jario etengabea ziren, hamarkadetan errepikatu dena eta eguneroko bizitzan euskara ezartze duin eta logikoaren alde aktiboki borrokan dihardugunok etengabe ikusi eta sufritu duguna. Ez nau haserretzen kazetariak gure hizkuntzari lotutako gaiak hain baldar ukitu izanak, ohituta nagoelako. Aspertu egiten nau, besterik gabe. Politika da, bere zentzurik zabalenean, eta zirrikitu bakoitza aprobetxatzen da ziri pozoitsua bat sartzeko.

Alderdi linguistikoaz gain, Lakuako exekutiboak aurre egin beharko dizkion beste alderdi eta arazo batzuk ere ukitzen zituen elkarrizketak. Eta adierazgarria da lehendakariordeak galderetako bati, legegintzaldi honetan Gernikako Estatutua,  hots 1979ko Lege Organikoan jasota dagoen transferentzia-prozesua bete beharko litzatekeela erantzutea. Eta deigarria dela diot, ez lehendakariordearengatik baizik kazetariak elkarrizketaren izenburua euskara konfrontaziotik kendu behar dugula adieraziz jarri zuelako, aukera alferrik galduz bere egunkariaren irakurleei transferentzia prozesuari ondoz ondoko gobernu zentralek egindako iseka gogoratzeko, Estatutua sinatu zenetik berrogeita bost urte igaro baitira. Baina utz dezagun hori, politika baita.

Argazkia: Tere Anda

BEROA ETA PUIGDEMONT

 

Lerro hauek idazten hasi nintzenean 35 gradu markatzen zituen termometroak. Hego haize leun bat tenperatura igotzeko joera eragiten ari zen eta pentsatu nuen, idatziari azken puntua jarri orduko, beroak gora egingo zuela, ziurrenik. Ez hain zuzen ere zuriko hutsunea betetzea kosta egingo zitzaidalako, baizik eta eguraldi aurreikuspen guztiek maila altuagoetara jotzen zutelako.

Eta horretan nengoen, egia esan sagarrondo baten gerizpean eserita, irratiak berriro Puigdemonten gaineko beste albiste  bat eman zuenean. Barkatu, irakurle zintzoa, Waterlooko politikari katalana edo, hobeto esanda, politikan sartutako katalana aipatzen badut. Baina, agian termometroko digitu handiekin irudimena blokeatuta nengoelako, molt honorable president ohiaren oroitzapenak gogoa apur bat freskatzeko aukera eman zidan, eta pertsonaiak denetaz -bere buruaz barne- barre egin zuen bi egun lehenagoko irudiak berreskuratu nituen, izan ere publikoaren aurrean pailazo ona izan ahal izateko  zeure buruaz  iseka egiteko gaitasuna erakutsi behar da, derrigorrez. Eta katalanak primeran egin zuen bere funtzioa.

Bada hori, bat-batean eroso sentitu nintzen berotasunean eta termometroa 36ko marrara iritsia zela konturatu nintzen. Udek dituzten gauzak!

Argazkia: wikipedia

JAIAREN ZURRUNBILOAN

Hamar bat urte edukiko nituen. Gasteizko aitona Jose Mariaren eskutik Plaza Berrira agertu nintzen, ziurrenik lehen aldiz nire bizitzan. Abuztuaren 4 zen, arratsaldeko 6etan, eta espektakulua hastear zen. Plaza jendez mukuraino beteta zegoen, edo hori iruditu zitzaidan niri giza-saldoaren zurrunbiloan erdi itota. Urte pare bat lehenago jaiotako ikuskizunaz ezer ez nekien, baina aitona ere ezjakin samarra zen jai zalapartatsu hartaz ... hori bai, zigarro puru txikitxoa iziotu behar zuela garbi zeukan arren. Eta amona Juanitak udako jakaren bularraldeko sakelean sartutako “vegueroa” harro zerakutsan aitonak bere ezpanetan. Urte hartatik beste dozenaren bat aldiz ospatu dut jai berdina, eta aitortu behar dut nik neuk ere habanoa erre izan dudalarik.

1957tik bizirik dirauen ohituraren eraikinari atzo adreilu berri bat jarri zitzaion. Zeledon jaitsi zen Gasteizera, gainera pertsonaiaren ziklo berri bati hasiera emanez, eta sentsazio gazi-gozoak piztu ziren nire baitan. Alde batetik, Andra Mari Zuriaren Plazako maremototik aldentzeko nire gorputzak emandako agindu garbia: Josemari ez zaude horren gisako giza-elkarreratzetarako! Eta egiaztapen goibeltsu horren ondoren dardara goxoa: hamarkadak igaro badira ere hiritargoa jaiarekin dago, dimentsio osoan. Eta nire haurtzarokoek ez bezala, oraingo gaztetxoek jaiaren lerro lodia antzeman dezakete. Zigarro puruen kea desagertu eta berarekin batera jaiaren muina ezabatu egin den arren.

Argazkia: El Correo. Alava